ΜΑΤΕΡΑ

Αξίζει να επισκεφθεί κανείς το μοναστηριακό συγκρότημα Madonna delle Virtu και San Nicola del Greci, την εκκλησία του San Pietro Caveoso, την εκκλησία Santa Maria D' Idris και την εκκλησία Santa Lucia alle Malve. Το Parco della Murgia Materana είναι ένα εθνικό πάρκο με καταπληκτική θέα.

Γνωστή για τις παλαιολιθικές, αλλά και τις νεολιθικές εντυπωσιακές σπηλιές της, η Ματέρα, που βρίσκεται στη μύτη της ιταλικής «μπότας», θα αποτελέσει για το 2019 την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, μαζί με το Πλόβντιβ της Βουλγαρίας.

Το χαρακτηριστικό της Ματέρα είναι τα «σάσσι», δηλαδή τα σπίτια – σπηλιές, σκαμμένα μέσα στο βράχο, τα οποία χρονολογούνται από την προϊστορική περίοδο και εικάζεται ότι αποτελούν έναν από τους πρώτους τόπους στον οποίο εγκαταστάθηκαν άνθρωποι στον γεωγραφικό χώρο της Ιταλίας.

Σε ορισμένα στενά δρομάκια της Παλιάς Πόλης, ο περιηγητής περπατά ουσιαστικά στη στέγη του… από κάτω σπιτιού, στοιχείο σχεδόν μοναδικό για πόλη η οποία κατοικείται μέχρι και σήμερα.

Τα πράγματα βέβαια στη Ματέρα δεν έμοιαζαν πάντα… ρομαντικά. Οι δυσκολίες του να ζει κανείς σε μία πόλη στην οποία σπίτια, εκκλησίες, καταστήματα συνδέονται με στενές σειρές σκαλιών είναι προφανείς. Επιπλέον, κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα η Ματέρα μοιραζόταν τη μοίρα της υπανάπτυξης και της φτώχειας της νότιας Ιταλίας, με ανθρώπους να ζουν σε πέτρινα σπίτια ή …σπηλιές του ενός δωματίου, χωρίς θέρμανση ή υδραυλικά συστήματα.

Το 1952 η κυβέρνηση της Ιταλίας νομοθέτησε υποχρεωτικά τη μεταφορά των περισσότερων κατοίκων σε σύγχρονα κτήρια στην κορυφή του λόφου, στη λεγόμενη «Νέα Ματέρα» και ο αρχαίος οικισμός παρήκμασε μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’80.

Η ανακήρυξή του, ωστόσο, το 1993, σε μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO, αναζωογόνησε τον τόπο. Οι άνθρωποι άρχισαν να εκσυγχρονίζουν τα παλιά πέτρινα σπίτια και να τα μετατρέπουν – πολλές φορές – σε πολυτελή ξενοδοχεία.

Οι νωπογραφίες (fresco) στους τοίχους των εκκλησιών της Ματέρα είναι εξαιρετικά ευαίσθητες και την κατάσταση επιτείνουν οι τουρίστες, οι οποίοι τις ακουμπούν, οπότε σε περίπτωση που την επισκεφθείτε, αποφύγετέ τις… στενές επαφές. Κάποιες από αυτές έχουν φθαρεί μάλιστα σε βαθμό εξαφάνισης.

Απαραίτητα για την επίσκεψή σας είναι άνετα παπούτσια κατάλληλα για περπάτημα και κουράγιο για πεζοπορία, αφού οι τέσσερις τροχοί θα μείνουν αναγκαστικά πίσω.

Την αποκαλούν «Καππαδοκία της Ιταλίας» και «Υπόγεια πόλη». Αποτέλεσε σκηνικό γυρισμάτων για τη ταινία «Τα πάθη του Χριστού» του Μελ Γκίμπσον και την ταινία «Κατά Ματθαίον» του Παζολίνι, επειδή μοιάζει με την Ιερουσαλήμ.

Βρίσκεται στη νότια Ιταλία, εκεί που τα αρχαία χρόνια άνθισε ο ελληνικός πολιτισμός. Ονομάζεται Ματέρα. Είναι χτισμένη κοντά στον ποταμό Γκραβίνα, δίπλα σε φαράγγι. Όπως αναφέρεται σε ταξιδιωτικό οδηγό του περασμένου αιώνα, «η Ματέρα είναι το μοναδικό μέρος στον κόσμο που οι κάτοικοι μένουν στα ίδια σπίτια όπου έμεναν οι πρόγονοί τους πριν 9.000 χρόνια». Τα σπίτια είναι σκαμμένα μέσα σε σπήλαια, όπου ζούσαν στο παρελθόν πολυμελείς οικογένειες. Έχουν γκρίζο χρώμα και ενδιάμεσα υπάρχουν κανάλια και δεξαμενές. Η Ματέρα βρίσκεται στην περιοχή Μπαζιλικάτα Τα σπηλαιώδη κτίσματα λειτουργούσαν και ως στάβλοι για τα ζώα.

 Το κέντρο της πόλης ονομάζεται Σάσι που σημαίνει «πέτρες» κι εκεί υπάρχουν τα παλαιότερα κτίσματα. Για το λόγο αυτό, η Ματέρα θεωρείται ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς του κόσμου. Οι δρόμοι βρίσκονται στην κορυφή των σπιτιών ενώ σε κάθε γωνιά της πόλης υπάρχουν εκκλησίες. Κάτω από τα τείχη υπάρχουν δύο συνοικίες,: το Σάσο Καβεόζο (Σπηλαιώδης Βράχος) και το Σάσο Μπαριζάνο (Βράχος του Μπάρι)

 Οι πρώτοι άνθρωποι κατοίκησαν την περιοχή την παλαιολιθική εποχή. Ωστόσο, αναπτύχθηκε τον 6ο αιώνα π.Χ. Εκείνα τα χρόνια επεκτάθηκαν τα σύνορα της και οχυρώθηκε το κέντρο της πόλης. Στην πορεία καταλήφθηκε από τους Βυζαντινούς και το 1663 ορίστηκε πρωτεύουσα της επαρχίας Μπαζιλικάτα. Τον 19ο αιώνα άρχισε να παρακμάζει και οι κάτοικοι ζούσαν μέσα στις σπηλιές στα όρια εξαθλίωσης. Μέχρι τον 20ο αιώνα δεν υπήρχε ηλεκτρισμός ούτε αποχετευτικό σύστημα. Σπηλιές του παλιού οικισμού. Η Ματέρα συμπεριλαμβάνεται στα μνημεία παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. 

ΕΔΩ

  και 

 ΕΔΩ 

 μπορείτε να δείτε μια παρουσίαση με φωτογραφίες

Και ένα ακόμα ενδιαφέρον άρθρο για τη Ματέρα:

ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΗΣ ΜΑΤΕΡΑ: ΑΠΟ ΕΘΝΙΚΗ ΝΤΡΟΠΗ ΣΕ ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ

 

 

 

Ματέρα: Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2019 

Κείμενο: Ηλιοπούλου Μελίνα

Η Ματέρα είναι από αυτές τις πόλεις του κόσμου, που όταν την επισκεφτείς μένει για πάντα στην καρδιά σου. Η αρχιτεκτονική και η ιστορία της σε παρασύρει χωρίς να το αντιληφθείς σε μια άλλη εποχή. Πρωτόγονη ομορφιά και ακατέργαστη αρχιτεκτονική κόβουν την ανάσα. Η πόλη έχει αλλάξει και αλλάζει καθημερινά-από ξεχασμένη φιγούρα μετατρέπεται σε αρχόντισσα, έτοιμη να δεχτεί τους καλεσμένους με γέλια και φωνές.

Η πόλη έχει δεχτεί πολλές επιρροές, με τους Ρωμαίους να οχυρώνουν την πόλη σε ύψωμα 400 μέτρων και κάτω από τα τείχη δημιουργήθηκαν οι δυο συνοικίες της πόλης, σκαμμένες μέσα στο μαλακό ασβεστώδη βράχο. Σε αυτές τις υπόσκαφες συνοικίες σήμερα η Ματέρα αναγεννιέται, κουβαλώντας μια ιστορία με πολλά πρόσωπα. Την περίοδο της Εικονομαχίας (726-843 μ.Χ.) πολλοί μοναχοί από τη Συρία και την Καππαδοκία βρήκανε καταφύγιο σε αυτές τις σπηλιές ενισχύοντας την ελληνικότητα και τη θρησκευτική ταυτότητα της περιοχής. Aρχές του 19^ου αιώνα η Ματέρα βιώνοντας συνθήκες φτώχειας παρουσίαζε εικόνες ντροπής με ανθρώπους και ζώα να συμβιώνουν μέσα σε κάκιστες συνθήκες υγιεινής, με τη χολέρα, τον τύφο και την ελονοσία να αποδεκατίζουν τον πληθυσμό. Το 1952 με πρόγραμμα της ιταλικής κυβέρνησης 15.000 κάτοικοι μεταφέρονται σε νέες συνοικίες με διάρκεια εκκένωσης σχεδόν 15 χρόνια. Τα σπήλαια πέρασαν στο κράτος το οποίο στην πραγματικότητα δεν έκανε τίποτα… από το 1986 οι ιδιώτες πήραν τα ηνία και σήμερα απολαμβάνουμε ένα απίστευτο σύμπλεγμα τρωγλοδυτικής αρχιτεκτονικής. Ανάπτυξη και σεβασμός συνυπάρχουν σε αυτό το αρχιτεκτονικό θαύμα.

Έφτασα στην Ματέρα την ώρα της δύσης, μετά από μια δυνατή βροχή. Το νερό του ποταμού Gravina έρεε μέσα στο φαράγγι. Όλα μοσχομύριζαν, τα πέτρινα καλντερίμια είχαν αποκτήσει μια γλυκιά πορτοκαλί απόχρωση. Οι ήχοι της λειτουργίας ακουγόταν μέσα από την εκκλησία του San Pietro Caveoso. Η γαλήνη απλώνεται παντού και κορυφώνεται στην Cripta del Peccato Originale με μια σειρά μεσαιωνικές τοιχογραφίες που με καθήλωσαν. Άφησα να με σεργιανίσουν οι πέντε αισθήσεις χωρίς ανυπομονησία. Ξαφνικά γεννήθηκε η επιθυμία να τριγυρίσω, να χαθώ, στο φαράγγι, στις σπηλιές, στις εκκλησίες. Εδώ πραγματικά τα μάτια χαίρονται, τα αυτιά αφουγκράζονται, η ψυχή ηρεμεί. Σε αυτό τον τόπο πρέπει να μείνεις ήσυχος, υπομονετικός και να δοθεί χρόνος να δείξει η πόλη τα πρόσωπα της. Υπέροχες εκκλησιές Madonna delle Virtu, San Nicola del Greci, Santa Maria d’ Idris. H νέα γενιά έχει δημιουργήσει υπέροχους χώρους τέχνης, το καταπληκτικό Μusma-Museum of Contemporary Sculpture με καθήλωσε….και μετά αφέθηκα. Βράδιαζε και ο ουρανίσκος μου αναζητούσε τοπικές γεύσεις. Ζουμερά ντοματίνια, mozzarella, υπέροχο λευκό παγωμένο κρασί σε ένα μικρό τραπεζάκι μέσα σε ένα Sassi, ακούγοντας τους όμορφους ήχους ενός σαξόφωνου. Μυστική αναγνώριση της ωριμότητας.. σε έναν τόπο που αναγεννιέται. Πίνοντας μια γουλιά κρασί σε αυτή τη λίγο απόκοσμη γωνιά της ιταλικής μπότας, μου ήρθαν στο μυαλό τα λόγια του Καζαντζάκη: …έτσι δουλεύει η μοίρα, όχι με τις ώρες παρά με τους αιώνες, και δεν μπορούμε να κρίνουμε μήτε την πιο μεγάλη συμφορά ως συμφορά, μήτε την πιο μεγάλη ευτυχία ως ευτυχία, γιατί δεν μπορούμε να μαντέψουμε στα μάκρη του καιρού τις συνέπειες του.

 

Μια φωτογραφική έκθεση στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών μάς φέρνει κοντά με το απίστευτο θέαμα της Ματέρα

Αρης Μαλανδράκης  

Κοντά στο Μπρίντεζι της νότιας Ιταλίας βρίσκεται η Ματέρα. Η γη των βράχων, όπως την έχουν ονομάσει. Χτισμένη σε άγονους ασβεστολιθικούς σχηματισμούς, στο χείλος ενός φαραγγιού, θεωρείται η σημαντικότερη τρωγλοδυτική εγκατάσταση της Δύσης. Τα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας οδηγούν στο απώτατο παρελθόν. Τουλάχιστον 400.000 χρόνια πίσω, στην Παλαιολιθική εποχή. Οι πέτρες και οι βράχοι, άλλωστε, αποτελούν δομικό στοιχείο αυτού του ιδιαίτερου οικισμού.

Στα ονομαστά «Sassi» (που σημαίνει βράχοι, πέτρινοι όγκοι), τις ανήλιαγες και σκοτεινές σπηλιές που έγιναν υποτυπώδεις κατοικίες και παχνιά για τα ζώα, στεγαζόταν μέχρι τις αρχές του ’50, ο πάμπτωχος αγροτικός πληθυσμός της πόλης.

Ενας κόσμος αγνοημένος από το κεντρικό κράτος και την υπόλοιπη χώρα, που ζούσε έναν σκληρό, καθυστερημένο και «απομονωμένο πολιτισμό», όπως είχε γράψει ο ιταλός συγγραφέας Κάρλο Λέβι. Ο τορινέζος αντιφασίστας, συγγραφέας, ζωγράφος και γιατρός (1902-1975), εκτοπισμένος το 1935 στα χωριά της περιοχής, μετέφερε τις εμπειρίες του και κατήγγειλε την κοινωνική κατάσταση της αγροτικής νότιας Ιταλίας, στο μυθιστόρημά του «Ο Χριστός σταμάτησε στο Έμπολι» (που έγινε επίσης ταινία από τον σκηνοθέτη Φραντσέσκο Ρόσι). «Σε αυτές τις σπηλιές», έγραψε αργότερα ο Κάρλο Λέβι, «κρύβεται η πρωτεύουσα των χωρικών, η καρδιά του αρχαιότατου πολιτισμού τους. Εκεί μέσα ζει η ευγενής αθλιότητα, φιλτραρισμένη μέσα από τον αιώνιο χρόνο».

Σήμερα, τα υπόσκαφα σπίτια, μέσα από ένα εκτεταμένο πρόγραμμα ανακαίνισης, έχουν μεταμορφωθεί σε μοντέρνα «διαμερίσματα», σε επαγγελματικά και καλλιτεχνικά εργαστήρια, καθώς και σε σύγχρονα καταλύματα, διατηρώντας το αυθεντικό αρχιτεκτονικό τους ύφος και τις μνήμες του χρόνου. Χάρη στη λιτή ομορφιά της και την πανάρχαιη ιστορία της, η Ματέρα ανακηρύχθηκε το 1993 Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ. Πριν δύο χρόνια, μάλιστα, ορίσθηκε ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης το 2019: η πρώτη πόλη της νότιας Ιταλίας που δέχεται αυτό τον τίτλο.

Η πρωτόγονη ομορφιά και η ιδιαίτερη αρχιτεκτονική της Matera αποτυπώνονται μοναδικά σε μια έκθεση της φωτογράφου Τζένης Λυκουρέζου, που παρουσιάζεται αυτή την περίοδο στο Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών. Η έκθεση, με τίτλο «Matera, η γη των βράχων», αποτελεί μέρος των ταξιδιωτικών περιηγήσεων της φωτογράφου, καθώς και μια προσωπική έρευνα και καταγραφή στοιχείων που χαρακτηρίζουν το σύγχρονο αστικό και πολιτισμικό τοπίο. Η ίδια, έδωσε στο protagon το στίγμα αυτής της έκθεσης, αλλά και των εντυπώσεων που αποκόμισε κοιτάζοντας μέσα (και… έξω) από το φωτογραφικό της φακό.

Πώς «γεννήθηκε» αυτή η φωτογραφική ενότητα;

«Για τη Ματέρα – πριν την επισκεφθώ –  γνώριζα ελάχιστα. Είχα όμως έντονη  επιθυμία να φτάσω σε αυτή τη περιοχή, όπως έτσι, άλλωστε, αισθάνομαι για κάθε  γωνιά της ιταλικής χερσονήσου. Στη Ματέρα λοιπόν, πήγα δύο φορές το 2008 και το χρόνο που είχα τον διέθεσα να περπατώ στα Sassi και να φωτογραφίζω».

Ποιες ήταν οι εντυπώσεις σας, όταν αντικρίσατε για πρώτη φορά αυτό το μοναδικό τοπίο;

«Ξαφνιάστηκα. Για να είμαι ειλικρινής δεν ξέρω τι περίμενα. Δεν είχα δει προηγουμένως ούτε μια φωτογραφία της πόλης, δεν είχα ανατρέξει σε έντυπα ή στο διαδίκτυο για πληροφορίες. Ολα ήσαν καινούργια.  Ίσως και να περίμενα κάτι διαφορετικό. Οι σπηλιές, τα «Sassi», κατοικήθηκαν από την προϊστορική εποχή έως και το 1952 από  πάμφτωχες οικογένειες,  που εξαντλημένες από δεινά και αρρώστιες μεταφέρθηκαν σε νέες συνοικίες με τον Ειδικό Νόμο που υπέγραψε ο πρωθυπουργός Αλσίντε ντε Γκάσπερι. Σκαλισμένες στα απότομα φαράγγια, οι περισσότερες σπηλιές ανακαλύφθηκαν σε ανασκαφές τον 17^ο αιώνα, ενώ άλλες, μαζί και εκείνες που έφτιαξαν οι μοναχοί ως εκκλησίες, χρονολογούνται από τον 8^ο αιώνα.  Τα σπίτια, οι ατελείωτες σκάλες, μικρές και μεγαλύτερες και ο λαβύρινθος από στενά δρομάκια δημιουργούν κατάπληξη, αλλά και την αίσθηση της δύσκολης διαφυγής. Θα ήθελα όμως να τονίσω την προσωπική μου διαπίστωση, που έχει επιβεβαιωθεί και από τις εντυπώσεις μου από άλλα χωριά του ιταλικού νότου: πόλεις όπως η Μάτερα σε κατακτούν σταδιακά. Δεν διαθέτουν κοσμοπολίτικα θέλγητρα να  σε εντυπωσιάσουν μονομιάς, επί τόπου, ούτε προκαλούν την ονειροπόληση. Όταν απομακρύνεσαι, αντιλαμβάνεσαι αν σε ενδιαφέρουν, αν σου αρέσουν ή αν ακόμα τις αγαπάς. Μου πήρε και λίγο χρόνο να προσαρμοστεί η ματιά μου. Πάντα χρειάζομαι να κάνω πρώτα μια γρήγορη αναγνώριση του τόπου, κρατώντας τη φωτογραφική μηχανή στη τσάντα και κατόπιν αποφασίζω τι θα φωτογραφήσω και από που θα ξεκινήσω».

Σε όλες τις φωτογραφίες απουσιάζουν οι άνθρωποι και η κίνηση. Γιατί αυτή η επιλογή;

«Στα «Sassi» κατοικούν περισσότεροι από οκτακόσιους άνθρωποι, στους δαιδαλώδεις δρόμους κινούνταν λίγοι ντόπιοι και μερικοί τουρίστες. Ομως αυτό που με ενδιέφερε ήταν  το τοπίο. Το συγκεκριμένο μοναδικό τοπίο. Το αστικό περιβάλλον. Η οικιστική μορφή τής πιο ενδιαφέρουσας και ιστορικά της περισσότερο σημαντικής πόλης της Μπαζιλικάτα».

Τελικά, ήταν κάτι εύκολο ή δύσκολο για εσάς να φωτογραφήσετε αυτό το ιδιαίτερο τοπίο;

«Κάθε φωτογραφική δουλειά είναι δύσκολη και απαιτητική. Βασική μου αρχή: πλησιάζω όσο  περισσότερο μπορώ το θέμα μου, εγώ, όχι μέσω του φακού, επιβάλλοντας στο κάδρο τη φυσική οπτική του ματιού.  Αυτό που αναζητούσα στη Ματέρα, ήταν ο εντοπισμός λεπτομερειών και στοιχείων, χαρακτηριστικών της συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής διάρθρωσης. Τα περιέλαβα σε κάθετα formats, γιατί αυτό επέβαλε το τοπίο.  Στα γενικότερα πλάνα αποτύπωσα τις γειτονιές, που δείχνουν γερασμένες αλλά παραμένουν ηρωικές.  Δεν ξεχνούσα, τέλος, πως πρόκειται για μια πόλη μνημειακή και ο τρόπος κατασκευής της και η ζωή των ανθρώπων της διατυπώνουν στο διηνεκές συμβολισμούς και μηνύματα, συνεπώς φωτογραφικές εκκεντρικότητες και άλλοι πειραματισμοί δεν έχουν θέση για τέτοιους χώρους».